မြန်မာနိုင်ငံမှာ တိုက်ပွဲတွေဖြစ်ပွားနေတဲ့ ဒီမိုကရေစီခေါင်းဆောင် ဦးတင်ဦးဟာ အသက် ၉၇ နှစ်မှာ ကွယ်လွန်သွားပါတယ်။

ဖိနှိပ်ချုပ်ချယ်တဲ့ အစိုးရကို ဆန့်ကျင်တဲ့ မြန်မာ့တပ်မတော် ကာကွယ်ရေး ဦးစီးချုပ်ဟောင်း ဦးတင်ဦးဟာ ဒီကနေ့ စနေနေ့က ရန်ကုန်မြို့မှာ ကွယ်လွန်သွားပါတယ်။ သူက ၉၇ နှစ်။

၎င်း၏ ကိုယ်ရေးကိုယ်တာ လက်ထောက်ဖြစ်သူ ဦးမြင့်ဦးက ဆေးရုံတွင် သေဆုံးသွားကြောင်း အတည်ပြုခဲ့သည်။ ဦးတင်ဦးဟာ နှလုံးအားနည်းပြီး ကျောက်ကပ်ပျက်ဆီးပြီး အဆုတ်ရောင်ရောဂါနဲ့ သေဆုံးသွားတယ်လို့ သူက ပြောပါတယ်။

တစ်ချိန်က မြန်မာနိုင်ငံတွင် အာဏာအရှိဆုံးပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦးဖြစ်သည့် ဦးတင်ဦးသည် ၁၉၈၈ ခုနှစ် ဒီမိုကရေစီအရေးတော်ပုံကြီးတွင် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်နှင့်အတူ နိုင်ငံ၏ အဓိက အတိုက်အခံပါတီဖြစ်သည့် အမျိုးသားဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ်ကို တည်ထောင်ခဲ့သည်။

သုံးနှစ်ကြာပြီးနောက် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်သည် နေအိမ်အကျယ်ချုပ်ကျနေစဉ် နိုဘယ်ငြိမ်းချမ်းရေးဆုကို ရရှိခဲ့သည်။ သူမသည် ထပ်မံထိန်းသိမ်းခံထားရပြီး မစ္စတာတင်ဦး ကွယ်လွန်ကြောင်း သတင်းရရှိခြင်း ရှိ၊ မရှိ ရှင်းရှင်းလင်းလင်း မသိရပေ။

“ဒေါ် အောင်ဆန်းစုကြည်အနေနဲ့ ယုံကြည်ရတဲ့ လူယုံတစ်ယောက် ဆုံးရှုံးသွားတဲ့အတွက် ကွယ်လွန်သွားတဲ့ သတင်းကြားရလို့ အရမ်း စိတ်မကောင်းဖြစ်မိပါတယ်” ဟု ဦးမြင့်ဦးက ပြောသည်။

2013 တွင် သူသည် Mr. Tin O သည် “ကျွန်ုပ်အတွက် ဖခင်တစ်ယောက်လို” ဟု New York Times သို့ပြောသည်။

ဦးတင်ဦးသည် ၁၉၉၀ ရွေးကောက်ပွဲတွင် အမြောက်အမြားဖြင့် အနိုင်ရခဲ့သော်လည်း အာဏာရစစ်အစိုးရ၏ တားဆီးပိတ်ပင်ခံခဲ့ရသော NLD ပါတီ၏ ဒုတိယဥက္ကဌ ဖြစ်လာပြီးနောက်တွင် ဦးတင်ဦးသည် ဒုတိယဥက္ကဌ ဖြစ်လာခဲ့သည်။

များမကြာမီတွင် သူသည် စစ်အစိုးရမှ ဖမ်းဆီးကာ နှစ်ရှည်ထောင်ဒဏ်များချမှတ်ခံထားရသည့် ဒီမိုကရေစီရေးလှုပ်ရှားသူနှင့် ပါတီဝင် ဒါဇင်များစွာထဲမှ တစ်ဦးဖြစ်သည်။

နေအိမ်အကျယ်ချုပ် ၁၅ နှစ်တာကာလအတွင်း ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်ကို အကြံပေးခဲ့သော “ဦးလေးများ” ဟု လူသိများသော စစ်ဘက်အရာရှိဟောင်းများထဲမှ တစ်ဦးလည်း ဖြစ်သည်။

ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည် လွတ်မြောက်လာပြီး ဆယ်စုနှစ်များစွာ စစ်အုပ်ချုပ်ရေး အဆုံးသတ်ခဲ့သည့် ဒီမိုကရေစီ အစိုးရ ထူထောင်ပြီးနောက် မစ္စတာတင်ဦးသည် မြန်မာနိုင်ငံ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးဆိုင်ရာ လူ့အခွင့်အရေးနှင့် ပတ်သက်သည့် ကိစ္စရပ်များကို ဆက်လက် ပြောဆိုခဲ့သည်။

“ကိုယ်ရေးကိုယ်တာအရတော့ အသွင်ကူးပြောင်းရေးဟာ ခက်ခဲပြီး စိန်ခေါ်မှုဆိုတာ သိပါတယ်” ဟု ၂၀၁၄ ခုနှစ် အရှေ့တောင်အာရှနိုင်ငံများအသင်း ညီလာခံ၌ ပြောကြားခဲ့သည့် မိန့်ခွန်းတွင် ၎င်းက ပြောကြားခဲ့သည်။

“ကျနော်က ဗိုလ်ချုပ်၊ နိုင်ငံရေး အကျဉ်းသား၊ ဘုန်းကြီး၊ ဥပဒေ ကျောင်းသား၊ ရှေ့နေ၊ NLD ပါတီကို တည်ထောင်သူ တဦးပါ” ဟု သူက ပြောသည်။ “စစ်တပ်မှာ အမှုထမ်းတုန်းက ပြည်သူတွေကို ထိခိုက်နစ်နာအောင် လုပ်ခဲ့ရတယ်။ ဒီအတွက် ကျွန်တော် တောင်းပန်ပြီး လူ့အခွင့်အရေးနဲ့ ဒီမိုကရေစီအရေးအတွက် ကိုယ့်ကိုယ်ကို ကတိပြုခဲ့ပါတယ်”

“ကျွန်တော် စစ်တပ်ကို ချစ်ပေမယ့် ပြည်သူကို ပိုချစ်ပါတယ်” လို့ သူက New York Times ကို 2020 မှာ ပြောခဲ့ပါတယ်။ အဲဒါကြောင့်မို့လို့ ပြည်သူတွေဘက်က ရပ်လိုက်တာ။

ဦးတင်ဦးကို ၁၉၂၇ ခုနှစ် မတ်လ ၁၂ ရက်နေ့တွင် မြန်မာနိုင်ငံ တောင်ပိုင်း ပုသိမ်မြစ်ကမ်း ဆိပ်ကမ်းမြို့၌ လယ်ယာမြေ တိုင်းတာရေးမှူး ဦးမောင်ကြိုင်နှင့် ဒေါ်မြတင်တို့မှ မွေးဖွားခဲ့သည်။ မွေးချင်းခြောက်ယောက်တွင် အကြီးဆုံးဖြစ်သည်။

“ဖက်ဆစ်ဂျပန်နဲ့ တရုတ်ကွန်မြူနစ်တွေကို တိုက်ထုတ်ခဲ့တဲ့ အသက် ၁၆ နှစ်ကတည်းက သူ့နိုင်ငံကို တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့တယ်” ဟု ၎င်း၏ နိုင်ငံရေးပါတီ၏ ပြောရေးဆိုခွင့်ရှိသူ ဦးထွန်းမြင့်က ဖုန်းဖြင့် အင်တာဗျူးတွင် ပြောကြားခဲ့သည်။ “တပ်မတော်မှာ အမြင့်ဆုံးဘွဲ့ဖြစ်တဲ့ သူရဘွဲ့” တဲ့။

ဦးတင်ဦးသည် ၁၉၄၆ ခုနှစ်တွင် ဒုတိယဗိုလ်အဖြစ် ဝင်ရောက်ခဲ့ပြီး ၁၉၅၁ ခုနှစ်တွင် တပ်ရင်းမှူး ဖြစ်လာခဲ့သည်။

ကရင်အမျိုးသားအစည်းအရုံးနှင့် အခြားသော လက်နက်ကိုင် တိုင်းရင်းသားအဖွဲ့များအပြင် ဗမာပြည်ကွန်မြူနစ်ပါတီကို ဆန့်ကျင်သည့် ဦးဆောင်လှုပ်ရှားမှုများတွင်ပါ ပါဝင်ဆင်နွှဲခဲ့သည်။

၁၉၇၄ ခုနှစ် ကုလသမဂ္ဂ အတွင်းရေးမှူးချုပ်ဟောင်း ဦးသန့်၏ ဈာပန အခမ်းအနားတွင် ကျောင်းသား သပိတ်များကို သွေးထွက်သံယို ဖြိုခွဲမှုအတွင်း လက်နက်ကိုင် တပ်ဖွဲ့များ၏ အကြီးအကဲ ဖြစ်ခဲ့သည်။

၁၉၇၆ တွင် အာဏာလွန်ဆွဲပွဲဟု လေ့လာသူအချို့က မြင်သည့်ကြားတွင် မစ္စတာတင်ဦးသည် အကျင့်ပျက်ခြစားမှုနှင့် ဖျက်သိမ်းပြီး အာဏာသိမ်းမှု၏ နောက်ဆက်တွဲအဖြစ် စွပ်စွဲခံခဲ့ရသည်။ အထွေထွေလွတ်ငြိမ်းချမ်းသာခွင့်၏ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းအဖြစ် လွတ်မြောက်လာသောအခါ ၁၉၈၀ ပြည့်နှစ်အထိ အကျဉ်းချခံခဲ့ရသည်။

သူသည် ၎င်း၏ အတိုက်အခံလှုပ်ရှားမှုများကြောင့် ဆယ်စုနှစ်တစ်ခုအကြာတွင် ထပ်မံအဖမ်းခံရပြီး နောက်ထပ်နှစ်ပေါင်းများစွာ ထောင်နှင့် နေအိမ်အကျယ်ချုပ် ကျခံနေရသည်။

၎င်း၏ နောက်ဆုံးဖမ်းဆီးမှုသည် ၂၀၀၃ ခုနှစ် မေလတွင် လုပ်ကြံသတ်ဖြတ်ရန် ကြိုးပမ်းမှုဟု ထောက်ခံသူအချို့က အစိုးရလိုလားသော လူအုပ်က ၎င်းတို့၏ မော်တော်ကားကို စီးနင်းတိုက်ခိုက်ပြီးနောက် သူနှင့် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်ကို သိမ်းဆည်းရမိခဲ့သည်။ သူတို့နှစ်ယောက်လုံးကို 2010 မှာ ပြန်လွှတ်ပေးခဲ့ပါတယ်။

“အကြမ်းဖက်အဖွဲ့တစ်ဖွဲ့က ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်ရဲ့ ကားနားကို ရောက်တဲ့အခါ ဦးတင်ဦး ထွက်လာပြီး အကြမ်းဖက်သမားတွေကို အမိန့်ပေးတယ်” လို့ အော်ဒါက ဒေါ် အောင်ဆန်းစုကြည်ရဲ့ ကားပါ၊ နောက်ပြန်ဆုတ်” လို့ မစ္စတာ ထွန်းမြင့်က ပြောပါတယ်။ မော်တော်ယဉ်မှာ ဘယ်သူလဲ။

ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်နှင့် ဦးတင်ဦးတို့ နှစ်ဦးစလုံး အသတ်ခံရသည်ဟု ယူဆရသော်လည်း လွတ်မြောက်ခဲ့သည်။ ထို့နောက် ၎င်းတို့နှစ်ဦးကို ဖမ်းဆီးခဲ့သည်။

၂၀၁၅ ခုနှစ်တွင် NLD သည် မြန်မာနိုင်ငံ၏ ပထမဆုံးသော ဒီမိုကရေစီ ရွေးကောက်ပွဲတွင် အနိုင်ရခဲ့ပြီး အတိုက်အခံအဖွဲ့မှ အာဏာရပါတီသို့ ခက်ခဲသော အသွင်ကူးပြောင်းမှု စတင်ခဲ့သည်။

ပါတီသည် 2020 ခုနှစ်တွင် ဒုတိယအကြိမ်မြောက် ရွေးကောက်ပွဲတွင် အပြတ်အသတ်အနိုင်ရရှိခဲ့သည်။ သို့သော် နောက်နှစ်တွင် အာဏာသိမ်းမှုဖြင့် ဖြုတ်ချခံခဲ့ရသည်။ တနိုင်ငံလုံး အတိုင်းအတာနဲ့ လူထုအုံကြွမှုတွေနဲ့ အကြမ်းဖက် ဖြိုခွင်းမှုတွေ ဆက်လက် ဖြစ်ပွားခဲ့ပါတယ်။

ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်ကို ရက်အကန့်အသတ်မရှိ ချုပ်နှောင်ထားရန် ရည်ရွယ်ထားပုံရသည့် အမှုအများအပြားတွင် အဖမ်းခံရပြီး ပြစ်ဒဏ်ချမှတ်ခံခဲ့ရသည်။ ဦးတင်ဦးအား ၎င်း၏နေအိမ်တွင် ဆက်လက်နေထိုင်ခွင့်ပြုခဲ့ပြီး ဒီမိုကရေစီအရေးကို ထောက်ခံပြောဆိုခဲ့သည်။

ဒေါက်တာတင်မိုးဝေသည် ယခုအခါ အသက် ၉၉ နှစ်ရှိ ဇနီးဖြစ်သူ ဒေါက်တာတင်မိုးဝေမှ အသက်ရှင် ကျန်ရစ်ပြီး ဒဏ်ရာများ ကုသပေးနေသည့် ဆေးရုံတွင် ဆရာဝန်ဖြစ်စဉ် တွေ့ဆုံခဲ့သူ၊ သားဖြစ်သူ သန့်စင်ဦး၊ မြေးနှစ်ယောက်။